Auteur: Els Florijn

Uitgeverij Mozaïek

ISBN: 9789023960225

Genre: historische roman, 252 pagina’s.

Samenvatting

De 23-jarige Elisabeth groeit op in een arme buurt in Dordrecht. Ze heeft nog een broer, Jacob, maar die is ‘achterlijk’. Hij zwerft hele dagen door de natuur. Haar vader is een tiran  en Elisabeth is doodsbang voor hem.
Van haar moeder leert ze kantklossen en met hun werk verdienen ze wat extra geld. Na de dood van haar moeder trouwt ze met Julius en al snel is ze moeder van twee zoontjes. Daarna komen er nog twee meisjes, die kort na de geboorte overlijden. Terwijl de gevoelige Elisabeth daarover rouwt, wordt zij gearresteerd wegens verdenking van moord op haar twee dochtertjes.
Bij gebrek aan bewijs wordt ze opgenomen in het krankzinnigengesticht.
De leefomstandigheden zijn er erbarmelijk, de vrouwen die er wonen worden mishandeld en er wordt niet naar hen geluisterd. Het enige wat Elisabeth op de been houdt is het verlangen naar haar jongste zoontje Jan. Ze bedenkt een plan om te ontsnappen, zodat ze hem nog een keer kan zien.

Stijl

Het verhaal is geschreven in een fijnzinnige, haast poëtische stijl, wat prachtige zinnen en omschrijvingen oplevert:

Hij droeg een wit overhemd en onder het lopen trok hij zijn donkere overjas aan, en staande in de deuropening knoopte hij die tot bovenaan toe dicht en zette de kraag hoog op. Het was alsof hij zichzelf langzaam uitdoofde.

De hoofdstukken wisselen heden en verleden met elkaar af. Ieder hoofdstuk begint met de laatste zin van het betreffende hoofdstuk. Dat maakt je nieuwsgierig naar de inhoud ervan. Doordat het vanuit het perspectief van Elisabeth is geschreven, kom je diep bij haar verdriet en haar onmacht.

Thema:

Depressie, angst, verlies, rouw. Wat doet dit met een mens en maakt dat de daaruit voortvloeiende daden begrijpelijk? Ben je gek of doe je gek?

Hooggevoelig of depressief?

Elisabeth is anders: ze voorvoelt dingen, ziet engelen, kijkt naar de wereld met een andere blik. In onze tijd zouden we haar hooggevoelig noemen.
Dat maakt haar bijzonder kwetsbaar, zeker in de tijd waarin ze leeft (rond 1900). Vrouwen werden al snel voor ‘hysterisch’ of krankzinnig aangezien, ook als ze depressief of in de rouw waren. En dat is precies wat Elisabeth overkomt. Er is veelvuldig sprake van duisternis en een zwart binnen in haar, waardoor er iets uit haar verdwijnt; het lijkt erop dat ze depressief is.

Wie zijn de engelen van Elisabeth?

Soms ziet Elisabeth een bepaalde verschijning, die zij als een engel beschouwt. Op het moment dat ze hem ziet is alles goed, maar als hij weggaat, neemt hij iets uit haar mee:

Ik wilde wegkijken, maar dat kon ik niet; en terwijl hij naar mij keek, voelde ik binnen in mij iets breken. Tot diep in mijn hoofd kon ik horen hoe iets binnen in mij het begaf met een geluid als van scheurende stof, en achter het breken was een donker gat.

‘Toen hij wegging, nam hij iets mee.’ Ik legde mijn handen op mijn buik. ‘Hier. Hier. Hij heeft het nog, dat weet ik zeker.’

Je kunt je afvragen of deze verschijning niet eerder iets kwaadaardigs is, gezien het donkere gat wat Elisabeth sindsdien in zich heeft. Een mooie vraag om over na te denken!

Daar tegenover staan alle andere ‘engelen’ die het leven van Elisabeth lichter maken: haar zoontje Jan, haar broer Jacob, buurvrouw Kee, die voor haar zorgt na het overlijden van haar eerste meisje, een verwante ziel in het gesticht, een lieve zuster tussen alle kwaadaardige, dr. Loman, die haar serieus neemt, enz.

Achtergrond

Het tragische aan dit verhaal is dat het is gebaseerd op de werkelijkheid.
Els Florijn deed onderzoek naar het leven in een van de eerste psychiatrische inrichtingen voor vrouwen in Nederland rond 1900. Het is schokkend om te lezen hoe men indertijd met geesteszieke mensen omging.
De omstandigheden waren mensonterend, de verpleegkundigen waren nauwelijks opgeleid voor hun taak en konden weinig begrip opbrengen voor de kwetsbare vrouwen die aan hun zorgen waren toevertrouwd. Eenmaal opgenomen in het gesticht werden de vrouwen als volkomen onmondig behandeld en de kans dat je er ooit nog uit kwam was zeer klein.

Conclusie

Een aangrijpend, gevoelvol geschreven verhaal over een jonge vrouw, die worstelt met het leven, in een periode in onze geschiedenis waarin vrouwen met psychische problemen niet serieus werden genomen.

Lees ook het boek Runa!