Titel: Het huis met de schaduw

Oorspronkelijke titel: The Hired Man

Auteur: Aminatta Forna

Verschenen: juli 2013

Korte samenvatting: De Engelse Laura en haar twee kinderen knappen in de zomer een vervallen huis op en krijgen daarbij hulp van een plaatselijke klusjesman. Het huis en het dorp blijken een afschuwelijke geschiedenis te hebben…

Huis

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Duro, de klusjesman. Op een dag ziet hij dat er een auto arriveert bij het blauwe huis, dat al jaren verlaten en vervallen is. Hij gaat een kijkje nemen en maakt kennis met Laura en haar kinderen Matthew en Grace. Matthew is een wat nukkige puber, die aanbeden wordt door zijn moeder en Grace een niet al te mooi meisje, dat zich in het begin wat vreemd gedraagt, maar zich later ontpopt tot een handige, intelligente tiener. Laura’s man moet voor zijn werk in Engeland blijven en daarom helpt Duro hen om het huis op te knappen. Het blijkt dat hij het huis en de geschiedenis ervan kent en door er bezig te zijn komen allerlei herinneringen weer boven.

Beklemmend

In het begin heb je geen idee waar het verhaal zich afspeelt, behalve dat het dorpje Gros heet, en in bergachtig gebied ligt, op twee uur rijden vanaf de kust. De namen en de taal klinken Kroatisch, dus waarschijnlijk ergens in die buurt. Terwijl het verhaal vordert komen we te weten dat de mooie velden met bloeiende bloemen iets gevaarlijks verbergen en dat het dorpje en zijn inwoners een traumatische geschiedenis hebben. Deze geschiedenis ontvouwt zich gaandeweg, wat het verhaal een beklemmend karakter geeft. Bijzonder is dat Duro zijn verhaal vertelt in de verleden tijd, maar de dingen die in het verleden gebeurden vertelt hij juist in de tegenwoordige tijd. Dit maakt de beklemming des te groter.

Vriendschap en verraad

Duro was vroeger bevriend met Krešimir en zijn zusje Anka. Samen trokken zij vaak de bossen in om op jacht te gaan. Maar ergens, Duro weet niet precies op welk punt, is de vriendschap met Krešimir veranderd in vijandschap. Daarbij speelde zeker een rol dat hij en Anka verliefd werden. Krešimir werd door zijn moeder op handen gedragen, terwijl Anka juist door haar verwaarloosd werd. Als zij erachter komen dat Duro en Anka iets met elkaar hebben, moeten zij hun relatie verbreken en wordt Duro naar de kust gestuurd om daar te gaan werken. Als hij vele jaren later weer terugkomt, is Anka getrouwd met Javor en wonen zij in het blauwe huis, waar Anka en haar familie vroeger woonden en wat aan haar is nagelaten door haar vader. Duro houdt nog steeds van haar, maar kan het ook goed vinden met Javor. Ze raken bevriend en hij wordt kind aan huis bij hen.

Javor is de compagnon van Fabjan, de plaatselijke caféhouder, een gewiekste zakenman. Gaandeweg het verhaal ontdekken we welke rol hij, samen met Krešimir, heeft gespeeld in de geschiedenis van het dorp. Het blijkt dat veel mensen uit het dorp zijn verdwenen of weg gegaan, maar Duro wil blijven omdat hij de geschiedenis van het dorp levend wil houden en de schuldigen op die manier wil straffen. Laura speelt hierbij totaal onwetend een belangrijke rol.

Inmiddels zijn we aan de weet gekomen dat de vader en de zus van Duro allebei op dezelfde dag gestorven zijn. Er lijkt sprake te zijn van een oorlog en niet lang daarna zijn er nieuwe autoriteiten, die niet veel goeds in de zin blijken te hebben:

We hadden de pest aan belasting betalen, we kochten en verkochten onderhands en pakten geld aan waar we maar konden; we waren het soort mensen waar overheden niet van houden: halsstarrig, eigenzinnig, even moeilijk in bedwang te houden als een troep katten. We bleken van die mensen te zijn die gapten uit de huizen van degenen die waren gevlucht, want dat deden we, zonder schaamte, vertelt Duro. Algauw is er een lijst namen opgesteld op basis van de gegevens van het postkantoor. Mensen krijgen opdracht zich bij het crisishoofdkwartier te melden. Er vinden arrestaties plaats, de nieuwe autoriteiten houden vol dat het niet om een arrestatie gaat maar om detentie omwille van de veiligheid. Twee leerlingen verlinken hun leraar, die hun lage cijfers heeft gegeven. Een boer, al tien jaar ziedend van jaloezie, neemt wraak op de oude minnaar van zijn vrouw. Rekeningen worden vereffend. De hebzucht groeit. Sommigen verklikken stilletjes hun buren aan de nieuwe autoriteiten, altijd omdat ze een oogje hebben op hun bankstel, vrieskist, televisie. Andere noemen namen in ruil voor contanten. (…) Het grijze busje rijdt rond. Alsmaar rond.

Gruwelijke ontdekking

Op een dag is de vader van Javor verdwenen een niet lang daarna wordt ook Javor gearresteerd. Fabjan en Krešimir spelen een vuile rol in dit drama.

Duro doet een gruwelijke ontdekking in een ravijn in het bos en hij probeert nog om Javor en Anka te behoeden voor het noodlot. Maar hij is te laat: Javor is al weggevoerd en Anka wordt voor zijn ogen door Fabjan in een auto geduwd, in de veronderstelling dat hij haar naar een veilige plek zal brengen of naar Javor. Duro vermoedt waar Fabjan haar heen zal brengen en keert samen met zijn hond terug naar het ravijn. Na lang wachten vindt de hond een spoor en ziet hij Anka, in het gezelschap van Fabjan en twee andere mannen met een geweer. Hij schiet één van hen dood en in de consternatie weet Anka te ontsnappen. Hij heeft haar sindsdien nooit meer gezien en weet niet wat er van haar geworden is.

Herinneren

Dan wordt Laura op een avond in haar huis lastig gevallen door Fabjan. Grace haalt Duro, die ervoor zorgt dat Fabjan haar met rust laat. Later vertelt hij zijn verhaal aan Grace, zij is de enige van het gezin die doorheeft dat het dorp en Duro een afschuwelijke geschiedenis moeten hebben.

Samen keken we naar de huizen van Gost in de diepte.

‘Je mag het nooit aan iemand vertellen,’ zei ik.

‘Waarom ga je niet ergens anders wonen?’ 

Ik haalde mijn schouders op. ‘Waarom zou ik? En waar zou ik naartoe moeten? Als je het hebt meegemaakt en weet dat er nooit iets zal veranderen, dan wen je eraan, dan lijkt het de nasmaak van iets bedorvens. Je went eraan, omdat je wel moet. Gost is mijn thuis. Ik woon hier omdat ik hier wil wonen.’

‘Maar dan word je er elke dag aan herinnerd.’

‘Ja,’ zei ik alleen maar. ‘Maar dat vind ik fijn. Ik herinner me niet alleen de slechte tijden, maar ook de goede.’

‘En die akelige man, Fabjan?’

‘Ik wil graag zeker weten dat hij het zich ook herinnert.’

 

Het lijkt zo mooi en idyllisch allemaal: het landschap, de bloeiende velden, het blauwe huis met een prachtig mozaïek op de muur en in de vijver. Maar er hangt een schaduw over dit alles. Een schaduw die iedereen maar wat graag wil vergeten, maar die nooit vergeten mag worden.

 

Wat ik ervan vond:

Ik vond het een erg mooi boek. Tussen de regels door voel je een beklemming die je niet loslaat: waar is dit, wat is er gebeurd? De schrijfster geeft niet meteen alles prijs, maar laat je gaandeweg ontdekken wat er gebeurd is en waarom. Daardoor word je des te meer geraakt door de gruwelijkheid van wat er heeft plaatsgevonden en de manier waarop mensen die voorheen vrienden waren en een hechte gemeenschap vormden uiteindelijk elkaar verraden, puur uit eigenbelang. Dat is wat oorlog doet met mensen.

Er zijn mensen die het verleden willen vergeten en doorleven alsof er niets gebeurd is, zoals de dorpelingen. Er zijn ook mensen die het kwade negeren en de wereld zien zoals zij denken dat die moet zijn, zoals Laura, die alleen maar mooie bloemenvelden en aardige mensen ziet. En dan zijn er de mensen zoals Duro, die het leven nemen zoals het komt en zich niet alleen de slechte tijden herinneren, maar ook de goede en daarin hoop vinden.

De schrijfster is erin geslaagd om al deze mensen een stem te geven, zonder waardeoordeel. Op een subtiele manier neemt ze je mee in de gebeurtenissen waar deze mensen tegen wil en dank in terecht kwamen. Dit is het leven en zo gaat het soms. Aan ons de keus om te bepalen hoe we omgaan met de schaduwen uit het verleden.